Predavanje dr Slađane Stamenković - ŽENE KOJE LUTAJU: FLÂNEUSE U ANGLOFONOJ KNJIŽEVNOSTI

Pojam gradskog šetača, skitača ili lutalice – poznat pod nazivom flâneur – ustaljuje se u istoriji književnosti još od 19. veka (kada se popularizuje najpre u Francuskoj, pa zatim širom Evrope i Zapadne civilizacije). Odnedavno, književna teorija fokusira se na žensku verziju popularnog arhetipa, kada kritičarke poput Loren Elkin (2017) uvode termin flâneuse, odnosno arhetip besciljne šetačice, skitačice koja se kreće urbanim sredinama. Šetanje u okvirima onoga što se naziva flânerie uključuje lutanje gradskim ulicama, bez cilja i krajnjeg odredišta, ali ujedno i svedočenje razvoju kulture i urbane zajednice centara različitih društava. U 21. veku, u okvirima rodnih studija i feminističke teorije, flâneuse postaje svedokinja ne samo konkretnog istorijskog momenta i kulturoloških prilika, već i problema odsutnosti ženskih lutalica u istoriji književnosti i kulture. Ona postaje i tiha učesnica događaja, a ne samo anonimni, distancirani posmatrač, kakav je bio slučaj sa njenim muškim pandanom. Kritičarke poput Anabel Ebs, Keri Endruz, Nine Banet, Ejmi Hamilton, Kejti Bejker ili Naomi Voker, redom ističu implicitno osvajanje prostora ulice i gradskih stecišta u kojima se kao posmatrač-skitnica pre 20. veka mogao ostvariti samo muškarac. U anglofonoj književnosti, arhetip flâneuse pratimo mahom upravo od perioda modernizma (premda su primeri sporadično prisutni i u ranijim periodima, pre svega viktorijanskom), najzapaženije u prozi Virdžinije Vulf. Žene koje lutaju ulicama Londona kod Vulfove pojavljuju se u esejima poput Sopstvene sobe (A Room of One’s Own) ili „Opsedanja ulice“ („Street Haunting“), ali i u romanima poput Gospođe Dalovej (Mrs Dalloway), Ka svetioniku (To the Lighthouse) ili Izleta na pučinu (A Voyage Out). Pored Vulfove, o ženskoj verziji arhetipa gradske lutalice pišu i Marta Gelhorn, Džin Ris, Doris Lesing, Nan Šepard, Flora Tompson, Džoun Didion, Dženet Vinterson, Rejčel Kušner, Dženifer Igan, kao i mnoge druge. U svim njihovim delima žene koje lutaju osvajaju fizički i kulturni prostor (katkad i onaj virtuelni), simbolično razotkrivajući mizogine temelje društvenih prostora na kojima su šetačice, posmatračice i učesnice često nepoželjne, a mahom i neprisutne.

Slađana Stamenković zaposlena je na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu kao asistentkinja sa doktoratom, na katedri za Engleski jezik i književnost. Njeno polje istraživanja tiče se savremene anglofone književnosti, ponajviše američke, i postmoderne i posthumanističke teorije. Pored toga, njena istraživanja uključuju presecanja između književnosti i medijskih studija, studije popularne kulture, rodne studije, a od nedavno i ekokritiku. Članica je Udruženja za anglo-američke studije Srbije.